LILONG IDRO

NAKAULDAGAK iti indayon iti sirok dagiti tallo a santol iti sikigan ti kantina ni Manang Carmie idi mapasungadak ni Lilong Idro. Pasado alas nuebe pay laeng iti agsapa. Gapgapuk iti piskaria iti batog ta napanko ginaikan dagiti mangrugin nga agsabong nga utongko. Immayak biit naginana sakbay nga ituloyko ti ar-aramidek. Kaliklikud ni manang ta napan nagsakada iti tagilakona isu a siak ti pinagbantayna.
Ammok lattan nga umay mangdies ni Lilong Idro. Mangdies kunami ditoy barangaymi nga Ammubuan ti sumukmon iti arak. Di ugali ti lakay ti umay ditoy kantina no di arak ti gagarana. Pannakadanumna ti lambanog. Diak la koma kayat a lakuan ta ugalina ti agnunog iti kantina. No naulawen, sangkadagullitna ti makasisileg payen iti lapayag: “Piling, o, asawak, ‘ya! Napnapanamon?” Sa inton mauma, isarunona: “Ay, tao, ‘ya, pagturongam?”
Sitentay sieten ni Lilong Idro. Kulay-ongan ti rupana. Apaglabes laeng a lima kadapan ti katayagna. Kinesset ti init ti kudilna. No palausen ti manarita, ti laengen kudilna ti kimpet iti tulangna. Agkubbo payen. Mabilbilang metten ti addangna. Nalennek dagiti matana. Maitugotan ketdi pay laeng ti kinatarikana idi kabambannuaganna.
Agmaymaysan nga agbibiag ni Lilong Idro. Agarup dua gasut a metro iti dayaenmi ti balayna. Iti agdama, innalana ni Doming, ti agtawen iti katorse nga anak ti kasinsinko, a mangkadkadua kenkuana.
Di parikut ni Lilong Idro ti pagbiagna ta nalawa bassit ti napundarna a talon. Napalawlawan pay ti balayna kadagiti gulimba a niog. Sabali laeng dagiti pinuon ti kaimito, sua, tsiko, mangga ken guayabao. Iti abagatan ti balayna, apagkapat ti ektaria ti pinupokanna ti tilapia.
Ni Doming ti para buras kadagiti bunga ti mulana. Ipanna ditoy balay tapno ilako ni nanang nga adda puestona iti plasa. Agpasigay no kasta a makasidsida iti lames. No adu ti maala ni Doming, ipailakoda ken ni nanang.
“Apooo!” inyawag ni Lilong Idro idi addan iti ruangan. Tataulan da Labang ken Blacky. “Gumatangak man!”
Napaisemak. Mangdiesak man, dina pay la kuna.
Bimmangonak. “Agtuloyka, Lilong,” kinunak. Binugawko dagiti asomi.
“’Daka gayam dita, Barok,” kinunana. “’Sukatannak man iti lugar ti singko.” Nagdiretsuanna ti nagtugaw iti bangko iti yan ti lamisaan a nayabay iti puon ti santol.
Simrekak iti kantina. Iggemkon ti baso a naglaon iti arak idi rummuarak. Inyawatko kenkuana. “Ania ti ipaanudyo, Lilong?” Ti pulotanna ti kayatko a sawen.
“Saanen, Barok,” inyisemna. “Diakto met la mangalngal dagiti sitsiria!” Nagparang dagiti dua laengen a ngipenna iti sango.
Inyiddak met laeng iti indayon; nakasangoak kenkuana.
“Nabannogkan sa ketdi, ‘ya, Barok?” inamad ni Lilong Idro. “Kasla met laengen masissisi ‘ta tabamon!”
“Napanko man dinalusan ‘diay pagmulaakto iti paria ‘ton agtudo, Lilong,” kinunak. “Awan met la ti trabahok ta bakasion.” Addaakon iti maudi a tukad ti haiskul iti Ballesteros National High School iti umay a panagseserrek.
“Nasayaat dayta, Barok. Ala, yagawam ngarud. Dimo tultuladen dagiti dadduma dita a ti la agbalbaliodong ti sangsanguenda. Ipasnekmo ti agadal. Narigat ti awan ammona. Kitaennak,” intangadna ti arak. Bassit ti naksay iti napno a basona.
Kastana nga uminom ni Lilong Idro. Arig simsimanna laeng. Pagangayanna, abotenna iti siamsiam sakbay a maatiananna ti baso. Nalaka ngaminen a maulaw.
“’Da, ‘ya, maal-alak, Lilong, no aglokolokoak,” pinuyotak ti barukongko ngem isu met nga umaplaw ti angin. Inay-ayam ti pul-oy dagiti nakaberberde a bulong dagiti santol. Nagpallayog pay dagiti kasla tangan-saka a bungada. Naimuttalat iti imatangko ti naluom a bulong iti maysa kadagiti sanga.
“Hustoka, Barok,” uray la nagraed ni Lilong Idro a nagkuna. Maanninawan a kasla adda agbukar a liday kadagiti agkurkuridemdemen a matana. Nagsennaay. Uray la napauyek idi simsimanna manen ti arak.
“Ídi siak ti kas kenka, Barok,” kinunana idi agkalma ti riknana, “adun ti nakaipasungalngalak. Siak idi ti ari-ari. Mapagbutbutngan! Ta disinuebek pay la idi, badigardnakon ti maysa a politiko.” Simmimsim manen. “Bay-annak koma latta nga agistoria, Barok. Kayatko la nga adda kapatpatangko.”
“Okey, laeng, Lilong,” kinunak. Ita laeng a makapatpatangko a kastoy. Kaaduan a ni manang ti makapatpatangna. No saan, ni Kayong Rilo.
“Kas nakunak, pagbutbutngandak idi. Adu ti pinatpateltelak a diak magustuan ti tabtabasda iti piestaan uray awan masnop a nagbasolanda. Dida makareklamo, Barok, ta pasurotnak ngarud ti politiko!”
Nagtungtung-edak.
“Malagipko la unay daydi a piesta, Barok. Nagiinomkami nga agbabarkada iti maysa a kantina. No mano a case ti beer ti tinumbami nga agbabarkada. Bukodmi ti kantina ta awan mayat a makilanglang kadakami. Mabutengda!
“Bassiten ti tao iti piestaan idi sumilud ti nainommi. Umarikiak ti grupomi. Kuna ti balasang a serbidora, husto kanon ta mangrikepda. Agalas dos ngaminen iti parbangon.
“Nagpaggaakkami laeng. ‘Ibusenmi ti lakoyo! Madikayo pay?’ inkilgak iti balasang. ‘Ibagam iti bossmo, Ading,’ pinidilko ti timidna, ‘a di agdanag. Siak ti makaammo!’
“Ngem sabali ti adda iti panunotko dagiti kaduak. ‘No agpayso a naturedka, Isidro, arakupem ken agkam man ni Ading!’ indurogda.
“Gapu ta mangrugin a mapukaw ti limbong ti panunotko, Barok, sinakayak ida. Ket apaman nga immasideg ti balasang, rinakepkon. Naggulagol! Ngem ania pay, naimalditkon ti agekko kenkuana.
“Nagikkis. Ngem awan ti naaramidanna. Kayat a tulongan dagiti amona ngem naalada ti nagbuteng idi makitada ti nakaisalikad nga armasmi.
“Nagsangsangit ti balasang, Barok. Nagtartaray a pimmanaw. ‘Awan nakitayo, ha?’ imbugtakko kadagiti agassawa. Nagtungtung-edda.
“Sinangok dagiti kaduak. ‘Ayoska, a, Idro!’ intams-apda pay.” Immanges iti nauneg.
Naipannurok ti panagkitak kenkuana. Adda gayam kasta a naglabasan ni Lilong Idro, kinunkuna ti panunotko.
“Daydi a pasamak, Barok,” intuloyna, “ket mangmangted ita kaniak ti aliaw. Kunkunak a no ngata anakko ti nakapasamakan ti kasdiay, mapakawanko ngata ti simmairo ti kararuana? Ammok, nasakit unay ti nakem ‘di a balasang. Inlunlunoddak ket ngata a sangapamilia…” inay-ayamna ti basona.
“Nabara ti eleksion idi,” pananglagipna kalpasanna. “Ket kas pagsasao, Barok, saan nga amin a kanito ket kukuam ti garakgak. Iti di panangipiprpirit ti amok kadagiti babassit, adu ti gimmura kenkuana. Inayon ditan ti kinaranggasmi a pasurotna. Nagangayanna, kimmapsut ti karismana kadagiti umili.
“Ket idi bisperas ti eleksion, pinagtignaynakami ti amomi. Kinaradapmi amin a kumonkontra kenkuana. Sinullatanmi iti pirak dagiti botante. Awan nakastrek a kalaban iti baluarte ti amok.
“Kadayta a panagbantaymi, maysa nga addan edadna a lalaki ti nasagangmi iti dalan. Saan a pamiliar kaniak isu nga inatapmi lattan a kaduada iti bangir. Inulodmi ket pinakpakaasimi. Dimi impangag dagiti saona. Kasla naderder a nateng idi ibbatanmi. Kabigatanna, naammuanmi a kasinsin gayam ni Lakay Angkuan a naggapu iti Kalinga-Apayao.” Ti kalakayan ditoy bariomi ti kayatna a sawen. Mabigbigbig a lakay ta nabalitokan dagiti pammagbagana nupay nababa laeng ti nagtengna nga adal.
“Nupay kasano ti inget ti panagbantaymi, Barok, nalusotandakami latta dagiti kalaban,” intuloyna. “Naabak ti amok kadayta a basingkawel. Naawan ti pagpangpangasko. Ketdi, adda naidulinko nga armas- a di nairaman kadagiti sinamsamda ‘diay balay. Shotgun!”
Simmimsim manen. Napakirem pay. Nagtangadtangad. Agkita siguro no addan mabalin kadagiti bunga ti santol.
“Nagbalin a nabara kaniak ti simmublat iti trono ta ammona a siak ti pannakakanawan ti sinukatanna,” intuloyna met laeng. “Sa maysa, kabagianna ti kaaduan kadagiti napaspasakitak. Ket kunak no diak idi malasat ‘di a rabii, Barok,” nanglangit. “Rinautdak ti agtallopulo a lallaki. Pinagtudoda iti bala ti balay a naaramid laeng iti kayo.
“Naimbag laeng ta agmaymaysaak idi. Adda da tatang ken nanang iti maysa a kabsatko a naikamang iti Ilokos.
“Nagkaradapak a nagkamang iti kosina iti likud. Iti pempen dagiti pagtungo iti sirok ti dalikan, inkagumaak ti nangaramid iti lumsotak. Agarup maysa metro laeng ti kaadayo ti piskaria iti kosina. Apaman a nakaruarak, inin-iniyadko ti timmaneb. Ulok laeng ti pinagpaparangko. Naimbag ta adda dagiti water lily a naglingedak.
“Nagdinamag ti napasamakko iti kabigatanna. Sinarungkarannak ti ama-ti-ili. Impaigidnak. ‘Nagasatka pay laeng, Idro!’ inridisna. ‘Ngem siguraduek, iti sumaruno, dikan makalisi. Agkararagkan iti santo a kanagnaganmo!’
“Naglamiis ti sibubukel a bagik, Barok. Timmayab a naminpinsan ti kinamalalakik.
“Diak sinayang ti kanito. Timmakiasak kadayta met laeng nga aldaw. Napanak iti yan ni Uliteg Kario ‘diay Magat nga agdama idi a director ti maipatpatakder a dam.
“Nagtrabahoak kenkuana. Siak ti agluto iti sidaen dagiti trabahador. Kadayta a panagpa-Isabelak, imetko ti armas a naipuslitko!” Imparabawna dagiti sakana iti bangko ket nagduaanna nga inarakup.
“Tawen 1962 idi. Dita, nagsubli ti kinadangkesko. Diak ipirpirit dagiti innem nga inheniero iti babaen ‘di Uliteg. Aglalo la ngaruden dagiti trabahador. Siak ti pannakaamoda no kasta a bumakasion ni Uliteg iti pamiliana iti Ilokos.
“Awan makaitured a mangsagid kaniak ta ammoda ti kinataok. Binallaagak ida a didak kalkalabanen no dida kayat ti agunnat a dina oras. Mamin-ano met laengen ngay a sabidongak ti kanenda!
“Agtamed pay kaniak dagiti uppat a consultant engineer a Hapon. Nauyongda kadagiti trabahador ngem kuidawda no siak ti ikastada. Iti ngamin naminsan, pinagungtannak ‘diay maysa ta agat-sinuob kan’ ti linutok nga innapuy. Kasta unay a saona. Diak nakapagteppel ket inkakokko kenkuana ti kalub ti kaldero. Diak pay napnek. Impamamelko kenkuana ti sangapinggan nga innapuy. Kalpasanna, indeppelko ti imuko a pinaggerretko iti sidaenmi iti tengngedna. Naimbag ta inanawanak ni Uliteg. No saan…
“Sipud daydi a pagteng, didakon a bibiangan dagiti ‘nimal a Singkit.” Intangguapna ti nabatbati iti basona. Nagpasukat pay.
“Kuatro pisos ti inaldawko idi, Barok,” intuloyna manen kalpasan a nayawatko kenkuana ti inumenna. “Dakkel idi daytan. Nasumokko manen ti aginom. Iti ngamin pagserkan a mapan iti bantay a yan ti paksolmi, adda kantina. Nagatiddog ti listaak, iti arak laeng; a bayadak no kasta a panagsusueldo.
“Gapu ta adda met langak, Barok, adu nga annak ni Eba ti naglasat kaniak. A bin-ig a nangsangsangit iti gasatda.
“Kadagidiay a babbai, maysa laeng ti naputotak. Ngem diak latta imbanag. Napalaus a sakit ti nakemna. Ta kadagidi a panawen, awan iti bokubulariok ti sao a ‘kasar’ wenno ‘kallaysa.’
“Iti panagnaedmi iti bantay, ngangani inaldaw a de-lata ti sidaenmi. Isangsangpet dagitoy dagiti Hapon. Agduduma. Isagsagpawko iti repolio dagiti sardinas. ‘Giti kisal-it a Sakang ta kayatanda ketdin!
“Maysa nga aldaw nga awan maaramidko, nagpagnapagnaak iti kabakiran. Dita a nadiskubrek ti pagalaan iti naimas a masida. Kadagiti batbato a salsalapasap ti danumna, nakaad-adu ti udang. Kasla takiag ti kadakkelda!
“Iti pay naminsan, Barok, natukkol ti bunengko gapu iti panangtagbatko iti kasla gurong nga igat a naggapu kadagiti kirkirat. Naladawen idi mapanunotko a bato ti pakaitagaan ti buneng. Ngem pagsayaatanna, naalak ‘diay igat. Ania ket a nanam ken tabana daydi!
“Dita a nagbilib dagiti trabahador. Pati dagiti Kusipet! Rawetda gayam iti igat, Barok! Ti la unay karne ti ugsa ti pagaayatda. ‘Diay man shotgunko ti paganupko!
“Rabii no agalaak iti udang. Nakaguantesak. Agsasarunoda nga umasideg no plaslaitak ti danum. Iduronko no nagammatakon ti uloda. No ngamin guyodem, narigatda a maala ta ikabbengda dagiti sakada iti bato.
“Gapu itoy, kanayondak nga ikkan it yen dagiti Hapon. Ginayyemdak iti husto. Didan kayat ti sardinas!” Timmmakder; inunnatna ti siketna. Uray la nanartuok.
Kinitak ti pungupunguak. Pasado als diesen.
Intugaw met laeng ni Lilong Idro. Bumarbara ti aglawlaw. Ngem pumigpigsa met ti palayupoy ti angin; ay-ayaemnna dagiti bulong iti sanga.
“Ammom kadi, Barok,” inkitana kaniak ni Lilong Idro, “nga agdagup iti sitenta ti inserrekko iti trabaho a taga-Magat? Maasianak ngamin kadakuada. Nagrigat ti biagda. Naimbag ta pinatgannak ni Uliteg. Dita ti nanipudan ti panaggagayyemmi kadagiti tao sadiay. Sinuruandak no kasano ti aganup a diak aramaten ti armasko. Banias, ugasa, alingo dagiti naanupak. Insuroda pay kaniak ti disso a yan ti dadakkel a lames malaksid iti natakuatak a lugar.
“Pensionadoak koma itan, Barok,” insennaayna, “no lineppasko ti panagtrabahok ‘diay Magat. Ngem kinaririk dagiti Sakang. Intugotdak iti naminsan ‘diay siudad. Iti panagiinommi, naginnalakami iti sao iti maysa kadakuada. Agingga a nagmaymaysaandakon. Naglidem ti panagkitak. Linipokko ida. Intarayko dagiti kuartada. Nagawidak ditoy lugartayo.
“Naimbag man, Lilong, ta didaka sinapul?”
“’Nia a saan ket no agpilitda idi a mangtunton kaniak. Ngem binallaagan ida ni Uliteg. Imbutbutengna a kabaelak kano ti mangipatli iti biag! A diak met pay napadasan. Ngem siguraduek idi a maaramidko no malipitak.
“Mano tawenyo ngarud ‘diay Magat, Lilong?”
“Agpito. Idi agsubliak ditoy, mayor manen ti dati a bossko. Innalanak a dagus idi agpakitaak kenkuana.” Pinaatiananna ti basona. Kinelkel iti uyek.
Nagpasukat manen kalpasan a nagkalma ti riknana.
“Iti panagsublik, naam-ammok ti immuna nga asawak, ‘di Nanam a Remegia. Ngem nagbalinak nga iresponsable nga asawa ken ama. Agsangit ti aldaw a diak nabartek a sumangpet iti balay. Agriribukak no awan ti naimas a maidasar no kasta nga agawidak. Ngem ania koma ti ipasango ti asawak a naimas no diak met pappapetpetan iti sueldok?
“Ah,” adda pait iti timekna, “saan a nakaanus ‘di Remegia. Nagtalaw; intugotna dagiti tallo nga annakmi.”
“Dimo sinurot, Lilong?”
“Saan, Barok. Kinunkunak a no ammona ti dalanna a pimmanaw, ammona met ngarud ti dalanna nga agsubli. Ngem diakon nauray pay. Linipatnak a naminpinsan.” Nakitak ti panagtaraigid dagiti luana.
Nangitangguap. Naparupanget manen.
Intuloyna. “Apagbiit la nga inliwliwagko ti sakit ti nakemko. Kinunkunak: saan a kas ken ni Remegia laeng ti mangidagel kaniak! Naturedka, Isidro! Pagbutbutngandaka! impatibkerko iti bagik. Ngem no kasta nga agmaymaysaakon, saan a di dumges ti iliwko kadagiti agiinak.
“Nagsubliak iti kinabaro. Tumaruptop a bisio ti inaramidko. Nalabit, kunaem, Barok, a diak bagay ti naganko. Dinadaelko ti nagan ti maysa a santo! Pinatayabko amin a nasapulak.”
Binay-ak lattan nga agistoria.
“Naabak manen ti bossko. Nagpa-Mindanaoak, iti yan ti kabsatko, ni Carding. Nagtalonak ‘diay Valencia, Bukidnon. Mamitlo iti makatawen. Nagpipintas dagiti pagay sadiay. Kumpleto ngamin ti padanum. Saan a kas ditoy a kaaduan dagiti taltalonentayo ti mangnamnama laeng iti danum a yeg ti tudo. Ta ania koma pay ti ubbog a pangawidan no rinaatanmi met idi dagiti kabambantayan?” Inwagisna iti abagatan.
Iti yanmi, nalawag a masiraratan ti lulonan ti Bantay Ammu a kasla gumaygayebgeb. Kas iti barukong ni Lilong Idro a gumaygayebgeb iti lagip? Kas kuna ni tatang, dita kano ti namunganayan ti pagtangtangsit a bileg dagiti teddek ti politika ditoy ilimi.
“Salsaludsodek ita iti bagik, Barok, no pagturongan ti sumaruno a kaputotan? Ket ammom kadi a mapespespes ti barukongko no malagipko a pasetak met ti pannakadadael ti nakaparsuaan? Siak ti nangimaton iti logging concession ti amok. Adu a natibo wenno dagiti Agta ti pinapanawko kadagiti bukatda a daga. Salinda laeng kadagiti panggepmi!” Inay-ayamna ti basona sa simmimsim.
“’Diay Mindanao,” kinunana, “napaneknekak a kasla met kaniak ti kabsatko. Bisiona amin. Dina pinanunot ti masakbayan. Gapu ta nakaasawan iti adda mabalinna, dinan impirpirit dagiti tao. Naimbag ta dida impatli.” Nagsennaay. “Ngem nasirib ti Dios. Ti aramid ti kabsatko ti nangsingir kenkuana. Nagsakit iti nakaro. Natay kalpasan laeng ti dua a bulan.
“Nagsubliak ngarud met laeng ditoy ilitayo. Ti naurnongko a kuarta ti inggatangko iti piskaria nga isu ita ti adda iti sango ti balay. Daytoy met laeng ‘di piskariami nga inlako dagiti dadakkelmi gapu kadagiti adu a riribuk a nakaipasungalngalak.”
“Ti asawayo, Lilong?” sinaludsodko.
“Natayen. Naammuak dayta iti inaunaanmi nga immay nangsarungkar kaniak siam a tawenen ti napalabas. Kinapet ti hayblad!”
“Naimbag ta dinakayo inlunod, Lilong?”
“’Su met ti dakkel a pagyamanak, Barok. Inggunamgunam kano daydi Remegia kadagiti annakmi a didak laksiden nga amada. Nga uray kasano ti kinadakesko kadakuada, siak pay laeng ti amada… a nagbalin a krusda.” Nasiputak ti panagtaraigid ti lua kadagiti agkurkuridemdemen a matana. Nariknak pay ti babawi iti timekna.
“Kalpasan ti makatawen sipud panaggapuk ‘diay Mindanao, nangasawaak manen. Naaddaankami iti dua nga annak ken ni Lilangmo a Piling. Dita a nagsubli ti kinaer-erko. Ngem saanen a kas idi nga agkariarak. No naulawakon, agdiretsoakon nga agidda. Nautobko dagiti biddutko idi addaak ‘diay Mindanao. Saksiak iti pannakaparparigat dagiti kaanakak iti ima daydi kabsatko. Ngem no apay ketdi a diak maikkat ti aginom. Siguro, naitulangkon, kinunkunak. Ket inkeddengko laengen a diakon agkabil no mabartekak.”
“Ngem apay nga’d a pinanawannakayo ‘di Lilang Piling, Lilong?”
“Nauma iti kinamangnginomko. Impakadana nga agabrod tapno kan makategged iti pagadal dagiti annakmi. Sumrek idin iti kolehio ni Arnold idinto nga agturpos metten iti haiskul ni Aurelia.” Dagiti dua nga annakda ti kayatna a sawen. “Ti dakesna, idi addan ‘diay ballasiw-taaw ti asawak, dinakon malagip. Agdiretso kadagiti annakmi ti paw-itna agingga a nagturpos dagitoy iti kursoda. Nurse ni Arnold; Commerce ni Aurelia. No agbakasion, apagbiit laeng. Kasla dinak pay am-ammo. Karugitnak pay…” nagraed. Sinarapana pay ti barukongna.
“Agan-anokayo, Lilong?”
“Awan daytoy, Barok,” kinunana. “Madamdama laeng, ayosen!”
“Dikay’ koma ngaminen agin-inom iti nasanger, Lilong. Makapadakes kadakayo…”
“Ad-adda nga agkapsutak no diak makainom. Ti laengen arak ti nabatbati a gayyemko,” nagraed manen. “Nasarakak ti talinaay kenkuana.”
Anian, nakunak iti nakemko.
“Apaman a nakalpas dagiti ubbing,” intuloyna, “nagabrodda metten. Immayda la nagkasar ditoy. Sipud idin, awanen ti damagko kadakuada. Didak payen malagip a suratan la koma. Nga amuen no sibibiagak pay…”
“Makumikomda siguro iti trabahoda, a, Lilong,” inyandingayko.
“Agpapan pay. Didak laengen malagip?”
Sabagay met ketdi.
“Ngem naaklonkon ti amin, Barok. Wen, sabalin ti lubongda. Ket lappedak laeng iti arapaapda nga umalimpatok.” Dinan naleplepan ti simngay a leddaangna. Nagayus ti nabuslon a lua kadagiti pingpingna a kinebbeten ti arak.
Naasianak. “Huston, Lilong, ket no makadakes kadakayo ti agleddaaang la unay. Nabartekkayo pay ketdin, ney…”
“Bay-annak, Barok. Kayatko a yanud ti arak dagiti dagensen ti barukongko. Amok ti sasawek. Saanak pay a nabartek.”
Naawatak ti rikriknaenna. Ti ammok idi, naragsak ta adda iti abrod ti pamiliana. Kasta unay ti apalko. Rimtab la ket ngarud iti barukong ti ambision nga iti masungad nga aldaw ket mapanak met iti ballasiw-taaw. Antagayam…
“Nalaus ti iliwko kadakuada, Barok. No adda koma pannakabalinna, tayabek ti tangatang ket mapanak iti yanda tapno ipapasko ti nalaus nga iliwko. Ngem anian…”
Naluyaanak.
“Umanay koman a pakaragsakak uray sangkapirgis laeng a suratda. Ngem kas nakunakon…” napasennaay, “linipatdakon. Wen, adu ti nagkamtudak kadakuada. Ittaak iti gimong. Dida pulos a maipagpannakkel. Dida pulos nakariknaan iti ayat. Ngem nagbabawyakon amin nga aramidko.” Minatmatannak. “Sawem man, Barok, no awanen ti karbengak nga agragsak nga uray sangkabassit laeng ita ta ngannganin agtabon ti initko?”
Napaumelak.
“Awanen ti gutgutigotek itoy a biag no di ti pannakasirayko kadakuada sakbay man laeng nga ipulangko ti binulodko a biag…”
“Ti la sasawenyo, Lilong…”
“Ditay’ iggem ti biagtayo, Barok. No apay a kadagitoy laeng a naan-anay a simmingising ti init iti panunotko.”
Napatamedak. Nauneg met gayam ti adda a kapampanunotan ni Lilong Idro!
“Dimo kadi ammo ti adresda, Lilong?”
“Samman. Ngem namin-anon a nagsuratak ngem kaskasdi nga awan subalitda. Ginabsuonanen ti doliar dagiti suratko kadakuada,” naliday a timekna. “Piling,” insaninglotna, “sumangpetkayon, a!”
Narugianna manen ti agmangit. Dakesen. Dublidublienna manen dayta agingga a makaturog.
Intangadna ti nabatbati iti basona. Apagdissona ti baso, kinelkelen iti uyek. Kammetenna payen ti barukongna.
“Pilingko… agsublikan, ala!” inrungaabnan. “Tao, papanam? Ay, Pilingko… yanmon? Tao, papanam?”
“Huston, Lilong…”
Kinamatna ti angesna. Naarakattotak. Bimmangonak iti indayon. Isu a met a dumuros ti angin. Sakbay a nasarapak iti panagtungbana, natnagen ti naluom a bulong iti saklotna. (-jmp)