APAS

ITI nagtakderanna a pantok, kinuyepan ni Tata Eugenio, 55, ti nalinak a baybay a dagiti laeng arasaas dagiti agbangon nga allon ti mangmangngeg. Kas iti nakairuamanna no kastoy nga agsapa, adawenna ti pigsana iti imbilangnan a paraiso. Kasla adda makulding a kuerdas iti barukongna tunggal matmatanna dagiti naumbi ken babassit nga allon nga in-inut nga agbangon ken agbettak a mangdilpat iti pamurawen a kadaratan.
Pinunno ni Tata Inong iti angin ti barukongna sana in-in-inot nga imbulos. Nabang-aran. Napno ti kaungganna iti samiweng.
Naipasabat kenkuana ti sumingsingisingen nga init idi ibakalna ti panagkitana iti daya. Nagpintas man iti panagkitana kadagiti gumilang a raya ti init a mairusod iti barukong ti taaw. No mannaniw la koma, iduayyana ti nangbalkot kenkuana a rikna. Wenno no pintor koma, iladawanna iti kambas ti nangayed a buya a dinanto isukat iti naariwawa a siudad a pagdudupudopan ita dagiti agsapsapul iti panggedan.
Immaplaw ti apagdillaw a puyupoy. Nupay naruam, nariknana a simmuknor daytoy iti tulang. Kas man la nakulding ti sibubukel a kinataona.
Inay-ayam ti pul-oy dagiti pandan ken bayyabas a naipattopattok iti aglawlaw. Naipasngay ti karasakas a nanglukag kadagiti tumatayab a naglemmeng dita. Nagsasaruno ti panagpadlawda: krutukooottt! twiit-twiiittt! tsakukkk!
Nalagip ni Tata Inong ti kinapateg dagiti pinuon ti bayyabas. Aramaten dagiti agsansana dagiti naganus a bungada a pangrukod iti apgad ti danum a mataya iti takuli a nakaipempenan dagiti kimmersang a darat. No lumned ti nakagat a karissabong a bunga iti nataya a danum-baybay, kayatna a sawen, awanen ti apgad ti danum. Masukatan metten dagiti darat.
Maiparit kadakuada nga agindeg ti agpukan iti pinuon ti bayyabas!
Nakaisem ni Tata Inong a nakalagip iti sabali pay a pangus-usaranda kadagiti bayyabas. Asino nga Adan iti Pandan ti di naglasat iti subokan ni Lakay Anton a naaramid iti bayyabas ken asino ti di nagngalngal iti bulong-bayyabas iti pannakabuniagna?
Dagiti met pinuon ti pandan, napategda iti pakasaritaan ti pagilian. Nagbalin dagitoy a kalasag dagiti guerilia idi panawen ti gubat.
Simmalog iti madildilpatan ti danum. Nariknana ti lamiis ngem kasla awanen kenkuana. Naruamen. Ditoyen a nagubing ken dimmakkel. Nariknana ketdi ti karkarna a kinaulimek ti baybay. Kadagiti naglabas, di pay nagbettak ti bannawag, kumunolkunolen dagiti kalugaranna nga agisagana kadagiti masapsapulda nga agkalap ken agsana.
Immanges manen iti nauneg. Uray la bimmayog ti barukongna. Nupay lima kadapan ken innem a pulgada laeng ti tayagna, adu ti atiwenna iti tursi ken gabbo. Naritur iti trabaho iti baybay. Tinenneb ti gaud dagiti piskel ken maselna. Kadagitoy laeng a de-makina ti usarda nga agkalap. Ngem no kasta nga arig awan payen ti agbangon a dalluyon, kaykayatna ti sumalog a gaud laeng ti usarenna.
Maay-ayatan a mangbuybuya kadagiti agkikinnamat a tarukoy. No kua, mangkammet iti darat nga ibansagna iti makursonadaanna.
Kamatenna met dagiti dadduma nga iturong iti danum. Agkutkot met dagitoy iti nagpanawan ti dalluyon. Dagiti dadduma, agsapulda iti abut a paglemmenganda.
Simmang-at idi agangay. Mapan agsukat ta adda pay napateg a papananna.
Ita nga aldaw, Sabado, ti inyiskediulna a mitingda nga Annak ti Baybay, ti grupoda nga agsansana ken mangngalap. Pagsasaritaanda dagiti addang a mangpasayaat pay iti biagda ken mangpatibker iti langenlangenda a bumarangay.
“Nasayaat ta addaka ditoy, Inong!” naklaat iti gubsang ti timek idi addan iti pantok.
Ni Tata Leoncio ti timpuar iti kabayyabasan iti laudenna. Adayo a nataytayag daytoy ngem isu. Laeng, nabutbutiog. Naalana iti kaiinum iti nasanger.
“Sika gayam, Kabsat,” kinuna ni Tata Inong iti kaedadna a lakay. “’Pay kadi?”
“Dinak man awagan iti kabsat ta adayo met a kabsatka,” inkiraid ni Tata Leon. “Daytoy ti makunak kenka, saankanto nga agballigi kadagiti panggepmo ditoy barangaytayo. Addaak a siit iti dalanmo!” Ket timmallikuden.
Napangilangil laengen ni Tata Inong a nangisurot iti panagkitana iti likudan ni Tata Leon a nagturongen iti laud a paset ti purok.
Nadagsen latta ti papangresan kaniak ni Leon, naisip ni Tata Inong.
Nangrugi ti amin idi abaken ni Tata Inong ni Tata Leon iti kina-presidente ti gungloda. Di maaklon ti naud-udi ti pannakaabakna. Sinaur kano ni Tata Inong!
Ni Tata Inong ti pangulo ti Annak nga Agsansana ti Pandan idinto a ni Tata Leon iti Mangngalap nga Annak ti Pandan. Ngem napagtitinonganda a pagkaykaysaen laengen ti grupoda tapno nasaysayud ti pannakaipagna ti panagdur-asda. Immanamong ti kaaduan.
Naangay ti eleksion. Ngem sakbayna, kasta unay ti panagpainom ni Tata Leon.
Pangalana iti butos, kinunkuna ni Tata Inong. Nupay kasta, nagpannuray daytoy iti inalatna a kas umili. Umanayen dagiti aramidko a pakakedngak, kinunkunana. No didaka kayat, uray an-annuem, didaka latta ibutos!
Ket inabak ni Tata Inong ni Tata Leon!
Dua bulanen sipud daydi nga eleksion. Dua bulan metten a pinugsat ni Tata Leon ti nasinged idi panaggayyemda ken ni Tata Inong.
Malagip ita ni Tata Inong ti naynay idi a panagkuykuyogda ken ni Tata Leon. Mapanda agbanniit ‘diay sangka, agpalseb ‘diay buyon, manarukoy, agbayyabas wenno aglawwalawwa. Ti kalaban ti maysa, kalabanda a dua!
Idi tumarektekdan, maymaysa a sabong ti nagdu-yosanda. Nangabak ni Tata Inong. Nadlawna idi a nasakit ti nakem ni Tata Leon.
Saan a dita ti nakapugsatan ti panagpagayamda ngem narikna ni Tata Inong a limmab-ay ti pannakilangen kenkuana ni Tata Leon.
Ti adatna, saan a naasawa ni Tata Inong daydi imnas a nagribalanda nga aggayyem.
No kasdiay idi a makalidokda bassit iti tianggi iti tengnga ti purok, sangkasao ni Tata Leon a naragsak koma no naasawana ni Anita, ti sabong a nagpatpatayanda a dua. Agkaraapada ngamin ken ni Nana Caridad nga asawana.
Sakbay a timmallikud ni Tata Inong, impasirna pay naminsan ti aglawlaw.
Naulimek iti barangayan kasta metten iti pagsanaan. Ngem mangrugi metten nga umungor dagiti agbangon a dalluyon.
AWAN sa a talagan, Pari, ti namnama nga agsubli pay ti panagpagayam dagiti annakta.
Malidayanak met ngarud, Pari, iti taray dagiti pasamak.
Ti pagdanagak, Pari, no di makapanunot ti maysa kadakuada ket adda maipatli a biag!
Saan koma met, a, Apo.
Dayta met ketdi ti idawdawatko, Pari. Sapay la koma ta masurotanda manen ti dalan nga inusatanta para kadakuada.”
Dayta met ti ikarkararagko, Pari.
Intan, Pari, ket, ne, nalpasen ti naituding nga orasta. Agsublitanto manen.
Aginniggemta ngaruden, Pari.

NAPALABAS 1
“KABLAAWANKA, Gayyem. Naglungpo a lalaki ti putotmo. Nakainanama ti langana!”
“Agyamanak, Gayyem! Yuraynak la biit ta mapanko ikali ‘toy kadkadua ‘ta sagumaymay.”
“Dinak pakadanagan, Gayyem, ta ituloyko a dalusan ‘toy netib a manok.”
“’Puonay ket a tangkennan ti daga, Gayyem. Sinibugak pay sakbay a kinalik!”
“Kalgaw ngaminen, Gayyem. Binungonmon sa met iti papel.”
“Daan a magasin, Gayyem.”
“Arapaapmon sa met nga agbalin a mannurat ‘ta ubing, ‘ya, Gayyem?”
“Kasta ngarud, Gayyem. Bareng addanto met, a, tumaud a mannurat ditoy lugartayo ket imalditna dagiti naglabasantayo.”
“Nagsayaaten no pumayso ti arapaapmo, Gayyem. Ngem ania, ‘ya, ti ipanaganmo ‘ta ubing?”
“Eugenio, Gayyem!”
“Napintas a nagan.’
“Kasta met ti anakmo, Gayyem. Leoncio, nagan ti natibker a lalaki!”
“No ania ti kunam, Gayyem, ket aggiddantanton nga agpabuniag ‘tangay di pay nabautisaran ti aglimabulanen nga ubingmi!”
“’La ket, wen, a, Gayyem, ta kumparenton ti innawagta!”
INWARAS ni Tata Inong ti panagkitana. Naragsakan ta namsek ti sango ti dap-ayan. Kimmablaaw. Nataliawna ni Tata Leon nga adda iti sango iti makannigidna. Nakangirsi.
“Kakabsat,” inrugina, “umuna unay, agyamanak iti idadar-ayyo. Naangay daytoy a miting tapno ipakaammomi ti plano ti gunglotayo. Kas napagtutulaganmi kadagiti padak nga opisiales ‘toy maymaysan a gunglotayo a napanaganan iti Annak ti Baybay wenno AB, maipatakder ti konkreto a dap-ayan ken fishport!”
‘Napintas dayta, Tata!” adda nangilaaw.
“Apay koma dagita?” imbullad a dagus ni Tata Leon. “Kasano koma a mapaadda ‘ta ibagbagam ket di payen maurnos ti dalan nga agturong ditoy puroktayo!”
Ti Ammupay street ti kayatna a sawen.
“Kas napagsasaritaanmi, Kabsat,” natanang ket napnuan kinapakumbaba ti timek ni Tata Inong, “mapataud ti pundo.”
“Dinak awagan iti kabsat, kunak ket!”
Nagkikinnita dagiti naitallaong. Rimtab ti anabaab.
Pinagulimek ida ni Tata Inong. “Babaen ti tagnawa ti pannagna ‘toy proyektotayo,” kinunana idi agangay. “Saan met ngata a nadagsen kadatayo no iti tunggal mapaglakuantayo kadagiti produktotayo ket mangilasintayo iti lima porsiento para iti daytoy a proyektotayo.”
“Madi, a, dayta!” impugtit ni Tata Leon. “Nagrigat la ngaruden ti panagbiag!”
Mangrugin, nakuna ni Tata Inong iti panunotna. Ngem pinasimbengna latta ti riknana.
“Ania koma ti pagsayaatan nga itden dagita taltalabtabem?” impasaruno manen ni Tata Leon.
“Napintas a saludsod,” kinuna ni Tata Inong. “No addanton fishporttayo, ditoyto ti pagdiretsuan amin a makalapantayo! Kasta metten dagiti masanatayo! Ditoy nga umay angkaten dagiti komersiante. Pagbanaganna, makontroltayo ti presio ket saandan a baratbaraten. No makonkretotayo met ‘toy dap-ayan, dayawtayo a pumurok dayta.” Immanges iti nauneg. “Ken mabalintayo latta ti agiinnuman uray no kasta a matutudo. Saan a kas ita a makitkitatayon ti langit iti kinadaan ‘toy dap-ayan. Kalpasanna, irugitayo a dagus a papintasen ti lipit nga agturong ditoy.”
Rimmimbaw manen ti anabaab.
“Agtalnatayo, Kakabsat,” kinuna ni Tata Inong. “Inangaymi daytoy a miting tapno ammuenmi ti timekyo.”
“Ay, diak kayat!” inlaaw a dagus ni Tata Leon. Sinangona dagiti naitallaong. “Diyo met kanunongan, saan kadi, kapurokan?” inwagisna pay. “Nalawag a kayatdatayo a sepsepan!”
Napangayemngem ni Tata Inong. Ngem pinagkalmana latta ti riknana.
Nasiputanna ketdi ni Kapitan Romy a nangabay ken ni Tata Leon. Pinagtalnana daytoy. Naragsakan ta kaduana ti kapitan iti daytoy a gannuatda.
“Ania ti makunayo, Kakabsat?”
“Umanamongkami, Apo Presidente!” inriaw dagiti kapurokanna.
Kasla nakukkokan a bisukol ni Tata Leon. Inyal-aludoynan ti nagawid.
INTULOD ni Samuel, baro ni Tata Inong, ni Leda nga anak ni Tata Leon iti panagawid daytoy iti panaggapuna iti ili kadayta a malem. Nakita ti lakay ket nagburek ti darana.
“’Pay nga intulodnaka daydiay a lalaki?” inkiraud a dagus ni Tata Leon iti anakna idi makalikud ti baro.
“Awan, Tatang,” insungbat ni Leda. “Kapurokantayo met ken maysa pay, aggayyemkami!”
“Diak kayat nga umas-asidegka kenkuana! Pugsatemon ti panagpagayamyo amangan no ania ti pagtungpalan dayta!”
“Tatang!”
“Nalawag ti kinunak! Tungpalennak no kayatmo ti nasayaat!”
“Ammokon ti dakes ken naimbag, Tatang. Awan ti makitak a pagdaksan ti pannakisinningedko ken ni Samuel. Nasingpet nga anak. Manmanon ti kas kenkuana a di man la sumimsim iti nasanger wenno agsigarilio. Nadayaw pay a lalaki.”
“Isakitmo kadi? Wenno addan nagkinnaawatanyo?”
“Tatang!”
“Ita pay laeng, ibagak kenkan a diak kayat daydiay a lalaki a para kenka! Dinaka mabiag ti maysa laeng a mannurat. Maestraka, balasangko, ket rebbengna laeng a mangbirokka iti maibagay kenka. Saan a rumbeng nga agtinnagka laeng iti anak ti puor ti kararuak! Iti anak ti napaay a mannurat!”
“’Nia la ngamin unay, ‘ya, ‘Tang, ti panggurguraanyo ken ni Tata Inong? Awan met ti ammok a nadagsen a nagbasolanna kadakayo. Apasyo laeng ti marikriknayo.”
“Dinak isuro! Ti pagayatak ti surotem! Nalawag?”
“Addaanakon iti naan-anay a panunot, ‘Tang!”
“Laksidenka nga anak!”
Agsangsangit ni Leda a simrek iti kuartona.

MAIRAMRAMANEN dagiti ubbing, Pari!
Diak ammo no ania ti adda a panagut-utek ti anakko, Pari. Mabainak pay ketdi kenkan. No apay a nagbalin a kasta. Saanak met a nagkurang a namagbaga kenkuana.
Agngudonto met la daytoy a parikut, Pari. Kas met la kaniata idi, a!
Kunak no marakraken ti panagpagayamta idi ginuranak iti diak inranta a pannakapasakitko iti riknam iti sango ti impatpategmo.
Nagbayag man daydi a dita panagsarita nupay agkalugaranta laeng. No di pay bimtak ti Maikadua a Gubat, nalabit a saanen a nagsubli ti nairut a langenlangenta.
Wen ngarud, Pari. Nakaay-ayat no maminsan ta babai ti nganngani nangpugsat iti panaggayyemta. Kas met la kadagiti annakta ita. Nangrugi ti ir-iruken ‘diay barom idi abaken ‘diay barok iti puso ni Anita. Ania ngata ti nasayaat nga aramidenta tapno agtugmok met laeng ti dana dagiti annakta?
Diak ngarud ammo, Pari. Dita met idan a makapulapol. Sabalin ti lubongta!
Lubong? Hmmm, inikkannak man iti idea, Pari.
Ania dayta, Pari? Ibagam, a, tapno matulonganka.
Kastoy, Pari.

NAPALABAS 2
“Nalpas met la ti gubat, Pari. Ita, agbiagtayon a sitatalinaay. Awanto koman ti manggamsaw iti kalintegantayo.”
“Kunak no awanen ti panagngudo ti panagtutuoktayo iti ima dagiti Sakang.”
“Pudno la unay ti pagsasao, Pari, nga iti likudan dagiti ulep, adda sadiay ti init nga umis-isem.”
“Ammom, Pari, maaliawak ita no malagipko dagiti nagdalanantayo. Mano a biag ti naipatli iti kabayyabasan ken kapandanan idi sanebentayo dagiti Sakang a sunsunsonen dagiti Puraw bayat ti panagtakiasda idi nagumokda ‘ta Aparri.”
“Wen ngarud, Pari. Nakallalagip pay ti naminsan a pannakaipidegta koma iti lipit dita baybay. Naimbag ta adda abut a nagkul-obanta. No saan, diak la ammon no di pay nabayag a kinaemnata ti daga.”
“Turangad dagiti Sakang, Pari. Ha-ha-ha!”
“Ti Dios ti nangipalubos nga agbiagta pay laeng, Pari, ta nanamenta pay ti agbiag. Ken mangipasdek iti pamilia a mangbangon iti nadaleb a pagilian.”
“Babaen ti gubat, nagtugmok met laeng ti dalanta. Natipontayo amin a lallaki tapno irupirtayo ti pagilian a rinabngisda ti dayawna. Ket dita a nagsubli ti sinningedta, Pari. Naynay idi a data ti mangidaulo iti grupotayo iti babaen ni Apo Celing.”
‘Nalpasen ti babak, Pari, ket maymaysa ita ti arapaapko. Ti panangisakadko iti pamiliak tapno maragpat met ti kalkalikaguman a nam-ay.”
“Kastaak met, Pari.”
“Ne, ania daydiay, Pari?”
“Alipugpog!”

MAKAPUNGTOT ni Tata Leon kadayta a bigat ta nadadael ti paglutuanda iti asin nga agassawa. Ni Tata Inong a dagus ti simken iti panunotna.
Rinautna daytoy iti pagtaenganda.
Kasangsangpet met ni Tata Inong a napan nagkalap iti sangka (sanja) a nadanonna.
“Rummuarka dita, Inong, ta agrinnisutta!” inlaaw ni Tata Leon idi addan iti ruar ti inaladan da Tata Inong.
Naisardeng pay ni Tata Inong ti panangdalusna koma kadagiti kilawenda a lagdaw. Napataliaw kenkuana ni Nana Toking, agsalsaludosd dagiti matana.
Sibsibet ni Samuel a napan nangayo idiay bangkag.
Rimmuar ni Tata Inong. Nagtakder iti paraanganda. “Apay kadi, Kabsat?” inamadna ken ni Tata Leon a nakamesmes. Adda iggemna a badang. “Sinapsapam metten?”
“Sursuronennak kadi, ha, Inong? Dinak awagan iti kabsat kunak met! Ammok, sika ti nangdadael iti paglutuak iti asin. Dika mapakawan kadaytoy nga inaramidmo!”
“Awan ammok iti ibagbagam, Kabsat!” insungbat ni Tata Inong. “Napanak nagkalap idi rabii. Ken maysa, ania koma ti pamkuatak a mangdadael iti pagbibiaganyo?’
“Awanen ti sabali pay nga akingapuanan! Sika laeng, Inong, ti adda gurana kaniak!”
“Diak ugali ti mangipababa iti padak a tao.”
“Rummuarka ketdi ditoy inaladanyo ta agrinnisutta!”
Nangemkem ni Tata Inong. Agpayso, nataytayag ngem isu ni Tata Leon ngem dina kettatan daytoy iti uray ania a laban. Ngem sakbay a matutopanna ti lakay, inawid ni Nana Toking nga inserrek.
Pimmanaw ni Tata Leon a laaw a laaw.
“Kimat laeng ti di mabales!” kinunkunana.
Kabigatanna, nagsibo ti dara ni Tata Inong idi impadamag ti maysa a kapurokanda ti pannakatagtagbat ti sigayna. Dagus a nagturong iti baybay.
Napangayemngem laengen idi makitana ti nagbanagan ti nagbambannoganna a pagkalap.
“Asino ti nakakita iti nangaramid itoy?’ inamadna.
Ngem awan ti makaibaga.
Maymaysa ti immapay iti panunotna. Ni Tata Leon!
Ngem naalana met la ti nagbain iti bagina idi mapanunotna nga awan ti natibker nga ebidensiana. Agpayso, inlalaaw daytoy a kimat laeng ti di mabales ngem di umanay a mangitudo iti lakay.
Napaanges laengen iti nauneg.
Iti panangibakalna iti imatangna iti taaw, dina narikna ti kayaw dagiti dalluyon.

MABAINAK iti inaramid ti anakko, Pari. Inaladanna ti panagpagayamda iti anakmo.
Dika agdanag, Pari, ta diakto pulos gumura kenka. Susik dagiti annakta daydiay.
Agyamanak, Pari. Awan man la ti nagnaan ti panagpatagtagainepko kenkuana.
Kunak manen a dika maawanan iti namnama, Pari. Isu nga’d nga addata ditoy tapno tarabayenta ida.
Maymaysa laengen ti nabati a namnamata, Pari.
Ania dayta, Pari.
Ikamangtan Kenkuana ti amin.
Wen nga agpayso. Naimbag man ta napanunotmo dayta, Pari!
‘Ta ngaruden.
NAPALABAS 3
“Di kayat ‘diay anakko ti agadal, Pari. Umanay kanon ti elementaria a nalpasna. Kuartanto met la kan’ ti sapulenna isu nga agkalap laengen!”
“Agpadada iti panunot iti ubingko, Pari! Agsana kano laengen tapno matulongannakami. Isunto kano met laeng ti agtawid iti pagsanaanmi. No agadal, amangan kan’ no mayadayo laeng ket matay ti trabaho a nagbibiagantayo.”
“Adda punto dagiti annakta, Pari. Kuna met ‘diay anakmo iti buniag a dagitinto laengen agbalin nga annakna ti pagadalenna.”
“Saan a nakakaskasdaaw nga agpada ti kapanunotanda, Pari, ta isuda la unay ti agkagayyeman. Kasda la agkabsat!”
“Ket no agkabsatda iti buniag, Pari!”
“Wen, aya!”
“Sabagay, napintas ti biag ditoy igid ti baybay. Nagagetka la ketdi, dimo pakarikutan ti pagbiagmo. Natalinaay pay ditoy.”
“’Payso ‘ta kunam, Pari. Sumangbay met sagpaminsan dagiti allawig ngem kasta a talaga. Mangpasam-it dagita iti biag.”
“Kas kaniata, Pari, kalpasan dagiti bagyo a nagdalananta, addata manen iti ikub ti baybay a mangnanam iti biag. Tapno ituloyta nga imaldit ti pakasaritaan ti binangonta a pamilia.”

NARUGIAN ti pannakaipasdek ti fishport ken dap-ayan. Saan la a dagiti naur-or ti nagtaudan iti pundo. Timmulong ti ama ti probinsia ken dagiti opisiales ti ili iti panangidaulo ni Mayor Damaso. Disnudo ti panagtrabaho dagiti lumugar. Naragsakan ni Tata Inong ta agbanag met laengen ti proyektoda a nabayagen nga inar-arapaapna.
Nadagsen met latta ti papangresan ni Tata Leon ken ni Tata Inong. Ngem baybay-an lattan ni Tata Inong. Awan maganabko no tutopak, sangkakunana iti bagina. Adda pay laeng iti puso ken panunotna ti nasinged a panaggayyemda.
Adda iskediul dagiti agobra. Naaramid a kasta tapno saan a maparalisa ti panagkalap ken panagsana iti Barangay Pandan. Ken tapno awan agsakit ti nakemna.
Naannayas koman ti taray ti amin ngem adda latta a riribuk ni Tata Leon.
Kas iti maysa a malem, nakainom daytoy a napan iti yan dagiti agob-obra a yan met ni Tata Inong a mangiwanwanwan.
“Isardengyo dayta!” inrikiarna. “’Nia ti maganabyo dita? Kaykayatyo laeng a pagnumaranda ti pigsayo dagiti aginlalaing dita!”
Sumilud dagiti balikasna, naisip ni Tata Inong. Ngem biangna laeng ti agpasensia. Intuloyna ketdi nga inwanwan dagiti taona.
“Agawidkan, Tata!” kinuna ni Dayog ken ni Tata Leon.
“Agawidkan, Uliteg, ket no maturongmo ti baybay ket malmeska dita!” sabali laeng ti nagkuna.
“Didak isuro!” inkusilap ti lakay. “Dikay’ ket agyaman ta addaak a mangbagbaga kadakayo!’
“Ngem nabartekkan, Uliteg!”
“Saanak a nabartek! Ammok pay laeng ti ar-aramidek ken dagiti sasawek!” Dakayo ketdi ti agawid ta masmasnop laeng ti agsagsagrap iti nam-ay. Kankanenda met la ti pundo! Pua!”
Nagpalting ti panagdengngeg ni Tata Inong. Saannan a mapalabes ni Tata Leon! Sobran!
“Tantanangem ti agsasao, Leon!” intebbagna.
“Ne, ne, ne, apay ngay a napasugkianka, Inong, ket awan met ti innagnaganak? Ti nagsida’t sili, isut’ naadatan; ti nagkutak, isut’ nagitlog, kasta kadi?”
“Aglablabeskan, Leon. Agob-obrakami a ling-et ken bolsami ti agsaksakripisio! Saan a kas iti lawlawatem!”
“’Pay nga’d a nagasanganka? Agplastarka man ta makita no asino ti pudpudno a lalaki!” imbales ni Tata Leon. Nakangirsi.
Lallalon a bimmara ti pispis ni Tata Inong. Ngem tinipedna latta ti riknana ta malagipna pay laeng ti naglabasda ken Tata Leon. Gayyem la ti gayyem, kinunana.
“Mabutengka? Awan ngarud, a, ti serserbim!”
Ditan a naiburuang ti pinenned ni Tata Inong a riknana. Timmayab ti kanigid a gemgemna iti timid ni Tata Leon. Napaangek a dagus daytoy iti daga.
Pasarunuan koma pay ni Tata Inong ngem isu met nga umkis ni Nana Caring nga asawa ti kumparena. Kaduana ti balasangda.
“Saan!” nagdardaras ti baket a nangapungol iti naipasubsob nga asawana.
Isu met a sumungad iti daya ni Nana Toking a kaduana ni Samuel.
“’Naan-anom ti gayyemmo?” inyarakup ti baket iti asawana.
“Pasensiakan, Mari Caring, iti napasamak ni kumpare. Nalabes ngaminen,” kinuna ketdi ni Tata Inong ken ni Nana Caring. “Diakon natengngel ti bagik.”
Nagtungtung-ed laeng ni Nana Caring.
Inyawat ni Tata Inong ti kannawan a dakulapna ken ni Tata Leon tapno tulonganna daytoy a bumangon. Ngem minatmatan laeng ti gayyemna. Awan met timtimek dagiti agbuybuya. Ur-urayenda ti sumaruno a mapasamak.
“Awatemon, ‘Tang,” kinuna ni Leda iti amana.
Nagtugaw ni Tata Inong iti sanguanan ni Tata Leon. “Agkinnaawatanta koman, Leon,” kinunana. “Isublita koma ti napalabas.”
“Lakay, ipangagmo ti gayyemmo.”
“Agtitinnulongtay’ koma a mangparang-ay iti barangaytayo, Leon,” intuloy ni Tata Inong. “Saanko la a dayaw no malpas ti agdama a proyektotayo. Dayawtayo amin! Agserbi pay daytoy a pakalaglagipan kadagiti pimmusayen a dakkelta a lalaki. Maipanaganto kadakuada dagiti proyekto tapno agnanayon a sibibiagda iti lagiptayo ket ditayto malipatan ti kinabannuarda. Ti turedda a nangirupir iti pagilian!” Immanges iti nauneg. “Isuda dagiti teddek ditoy lugartayo.”
Ulimek.
“Kabagis, dengdenggennak kadi? Inkari pay ‘diay anakmo iti buniag a suratenna a libro ti pakasaritaan dagiti ammata.”
Kinagiddan ti nagminar nga isem iti bibig ni Tata Leon ti yaaplaw ti angin a nangilili kadagiti pandan ken bayyabas.
Nagdirdir-i dagiti agbuybuya.
Ngem no nasiputanda la koma ti nabagas a panaginnisem da Samuel ken Leda, ad-adda koman ti ragsakda... (jmp)

(Impablaak ti Tawid News Magasin, February 19 – March 12, 2007 nga isyu)