IDI NAGKANDIDATA NI ISANG!

NAKAAR-ARIWAWA ti balay da Anton kadayta nga agsapa. Adda ni Baket Banang nga ikit ni Anton a tanawtaw a tanawtaw iti balayda. Bangkaanna ti saritaan. Masusungegen dagiti lapayag ni Anton iti sangkadagullit ni ikitna.
“Uray pupuotenyo ti kunak,” intanupra ti baket, “ni laketdi Isang ti agreyna kadaytoy a panagpiesta ti barangaytayo!” Ti kasinsin ni Anton ken kakaisuna a balasang daytoy iti lima a bungada nga agssawa ti kayatna a sawen. “Ania met laengen ngay dagiti kalabanna?”
“Dika agsigsigurado, Kabagis, baka no mapalsianka,” kinuna ni Mang Berto a tatang ni Anton.
“Wen met ngamin, Ipag,” insarurong ni Baket Pinang nga ina ni Anton. “Ditay ammo ti panagraman dagiti hurado iti salip kinnapintasan!”
“Ay, basta!” imparagipig ni Baket Banang. “Kitaenyo met ngamin, a, dagiti makalaban ‘diay kaanakanyo. Adda dita ni Curring nga agkursing. No di aglipistik adiay, atiwna payen ti agmammama iti kinangisit dagiti bibigna.” Immanges iti nauneg. “Ni met Estring, napudaw nga agpayso… ngem, ayna, Apo, ta kasla insaltek a kuribot! Ni Elang, ayna, ta kabagian sa met dagiti nagkauna a tao ditoy Tanap!”
“Nakaroka met unay nga aguyaw, ‘Bagis,” naikudkod ni Mang Berto.
“Uray, Kabagis, ta pudno dagiti sasawek! Ket dayta met a Levita wenno Bitang, aysus, di la agbain, a, a makisalisal iti kinnapintasan! Kasla kamkamaten a kanayon ti pitopulo nga al-alia iti kinapuraw ti rupana iti kapupulagid ti intsansu!”
“Tsintsansu, Anti,” insampitawen ni Anton nga itay pay a nakapannimid iti butaka. Pudno a naparabur ni Baket Banang kenkuana ngem dina magustuan ti kinauyaw daytoy. ‘Ton kuan, a, ket rinubirobda ti ngiwngiwna.
Agsikawen ti boksit ni Anton. Dida pay nakaluto itay bumallasiw ni antina. Iti laing daytoy a pumatang, nayaw-awanen ti pannanganda koma itay malpasen ti inana nga agluto iti pammigatda.
“’Sulasu dayta, sika nga ubing!” immisuot kenkuana ni Baket Banang.
“Ngem babaknang ti makalaban ni Aiza wenno Isangmo, ‘Bagis,” kinuna ni Mang Berto. Innalana ti pangtedna a bambanbanen idi rabii ket intugawna ti nagobra iti agrungrungarong ti ramut ti mangga iti paraangan.
“Sika met, ‘Bagis! Apay, kinabaknang, ‘ya, ti paglalabanan?” immulagat ni Baket Banang iti kabsatna. “Brin en byuti, kuna ni kapitan idi!”
“’La, ipanen a kasta, ‘Bagis,” intuloy ni Mang Berto ti mangsurdo iti kabsatna. “Ipantay’ metten a bukodan ni Isang ti byuti. Ngem no mapanton ngay iti brin nga ibagbagam, addanto pay ngata banagen ‘diay ipagpanpannakkelmo?”
Kasla tinibab ti agbagtit a kabalio ni Baket Banang. Nagmirduot.
“Is-ismolem sa met ‘diay kaanakam, ‘Bagis?” inkusilapna.
“Saan met a kasta, ‘Bagis. Ngem kaniak laeng…”
“Awan pay serserbim a kabsat. Imbes koma nga idawdawatmo ti panagballigi ‘diay ubing, ta dayawtayo a sangkapulian dayta, kaykayatmon sa pay a maatiw?”
Makakatkatawa ni Anton. Kasano, uray la makapugpugso ni antina iti suronna. Pagna a pagna iti paraangan. Di makaidna a pusa. Makaulaw a kapatpatang. Di latta koma agtugaw iti bangko a nayopresar kenkuana.
Ammo ni Anton nga adda kapkapsut ti utek ni Isang a kasinsinna. Kinaagpaysona, puro pasang-awa a kunada dagiti gradona idi agturpos ti elementaria. Idi ketdin haiskul, no di laeng napan nakipatang ni antina kadagiti maestra, nungka a nakapasa ni Isang!
Ngem no byuti met ti pagsasaritaan, dakkel met ketdi ti pangabil ni Isang. Saan a panangbagkat iti dayaw ti pamilia a nagtaudan, ngem atiwna pay ti artista. Iti edad daytoy a disiotso, agtayagen iti lima kadapan ken lima a pulgada. Bagay la unay ti pagat-abaga a buokna iti ala-Angel Locsin a rupana. Nakarit ti barukongna ken kasla naibotelia a sopdrink ti pammagina. Napudaw. Di kinabaelan a kinesset ti init ti kudilna. Babassit ken napudaw dagiti awan pay kurangna a ngipenna. Aagkan dagiti bibigna. Ditoy Ammubuan, awan ti lalaki a di mapataliaw iti pusaksakna. Kalkalpasna ti Computer Science.
Makarikna met no kua ni Anton iti pannakkel no kasta a paswitan dagiti estambay ti kasinsinna no kasta nga agkuykuyogda. Agasem, manmano ti balasang iti barangayda a papaswitan ti kinalapsatna.
Kasla masiluan ti subsob ni Baket Banang a limmaksid iti paraangan da Anton kadayta a sinao ti amana. Makais-isem met ni Mang Berto a nangisursurot iti panagkitana iti agkinnikinni a kabagisna a nagpadaya. Ngem iti unegna, adda babawina ti nakunana itay. Sabagay, kayatna met ketdi a mangabak ni Isang!
LEPPAS-PANGNGALDAW. Im-imasen ni Anton ti nakailad iti indayon iti sirok ti tsiko iti sango ti balayda idi mapasungadanna ni Lakay Andong nga ulitegna. Sumagawisiw daytoy. Nakagunggunay dagiti abaga daytoy no magmagna,. Pangas, kunkunada ti liklikudanna.
Adda agpayso langlangsot ni Lakay Andong. Nagkaalaanda nga agassawa. Ngem ti makadakes, agkutitim met no ni Baket Banang ti agsao. Kunam no napuyotan a baimbain.
“Apay, Angkel?” intakder ni Anton ti nagsaludsod idi makadap-aw ni ulitegna iti paraangan.
“’Da ni tatangmo, Kaanakan?” insagawisiw daytoy a kabulon ti panangamuyna iti apsay a buokna a din sa payen mapukpukisan. Nupay agtawenen iti nasurok a singkuenta, kasla di kabaelan dagiti kaibaan a runoten dagiti buokna.
“’Da’dta likud ti balay, Uliteg,” kinuna ni Anton ket kinuyogna daytoy iti yan ti amana.
“Ne, addaka met Kayong,” impasungad ni Mang Berto. “’Dan sa ket napateg a gagaram, ‘ya, ta, ne, arig lepleppas pay la ti pangngaldaw, a!”
“Umayko koma ibaga ‘diay kabarbaro a polom, Kayong, no mabalin. Usarek la koma no rabii.”
Napadiwig ni Anton. Saan pay a nausar ti amana ti kagatgatang ni nanangna a polo. Ammo ni Lakay Andong ta sigurado la ketdi a nailabid ti asawana. Nakita ngamin ni Baket Banang ni Baket Pinang idi gumatang daytoy. Kasta unay kano ti apalna.
“Alla, ket, wen, a, Kayong!” awan man la ti sawsawir a kinuna ni Mang Berto. “Dayta la gayam!”
“Agyamanak, Kayong,” uray la mangigis ti isem ni Lakay Andong. “Di bale ta para iti pakaidaydayawantayo ti pangaramatak.”
Immuneg ni Mang Berto iti balay. Idi rummuar, iggemnan ti kabarbaro a polo. “Daytoyen, ne, Kayong,” inyawatna ken ni Lakay Andong.
“Ulitek ti agyaman, Kayong. Ket, ne, diyo liplipatan, a, intayto amin ‘ta oditurium ‘ton rabii.”
“Dika agdanag, Kayong.”
“Apay ngay nga impabulodyo, ‘Tang?” sinaludosd ni Anton iti amana idi makalikuden ni ulitegna a bitbit daytoy ti polo.
“Kasta a talaga ti agkakabagian, Balong,” inyisem laeng ni tatangna.
“Ngem diyo pay nausar, Tatang!”
“Uray pay, Balong. Ken maysa, awan met sabsabali.”
Saanen a nagsao pay. Nagsubli ketdin iti indayon.
Dina met ket rigaten a pabulodan ni tatangna ni ulitegna. Ngem ti dakesna, nagimut met daytoy no ni tatangna ti agkasapulan. Kasla idi naminsan. Masapul la unay Mang Berto ti wasay ta balsigenna koma ti nagango a puon ti samak. Awan, kuna kano ketdin ni Lakay Andong. Binulodda.
Ngem kinaagpaysona, ta natalanggutangna idi makasiat iti kantina, adda laeng iti balayda. Dina kano kayat ti agpabulod kadagiti alikamenna ta amangan no madadael ket isu pay a tarimaanenna wenno gatangenna.
Ngem nupay kasta, di man la nakita ni Anton a nasimron ti amana. Kasla awan latta kenkuana dayta a pasamak.
Mangabak ngata ni Isang? nasaludsod ni Anton iti isipna bayat ti panagiladna. Ania met ti idiar da Anti ken Uliteg no kasta? Pumangasda? Ay, dida mangilaklak-am! inngayemngemna.
Mapannanto buyaen no rabii total ket mapan met la dagiti nagannak kenkuana. Ipakitananto ketdi ti suportana ta di met kunaen ni antina nga awan ti pannakibadangda.
Alas dos. Nasabat ni Anton ni Isang a kasinsinna iti lipit iti papanna koma panangruot iti buyon iti kanen ni Putot, ti bugbugtong a nuangda a kasadarna iti edadna a katorse.
“Papanam, Manang?” sinaludsodna itoy.
“’Panak man dita sentro, Ading,” insungbat ni Isang ket nagmayat man ti panagisemna. “’Nak ken ni Bambi…”
Ammo lattan ni Anton ti gagaraen ni kasinsinna ken ni Bambi. Kameng ti pederasion ni Bambi, wenno Balbino iti pudno a biag. Sikat daytoy a manikurista ken pedikurista. Napadasan metten ni Anton ti nagpapukis kenkuana ket dina man nagustuan ti panangay-ayam ti bakla kenkuana. Agasem, nasurok ketdin a maysa nga oras a pinukpukisanna. Ti met panangig-iggemna iti pingpingna ti inasikaso daytoy.
“Nagkyutka ketdwin nga ubwing,” sinangkasao daytoy.
Ti siudotna idi!
“Lalaingemto no rabii, Manang, a?” kinunana idi agpakadan ni Isang ta patuloyennan ti pagnana.
“Dika agdanag, Ading. Ipasiguradok a siak ti makoronaan a reyna iti panagpiesta ti barangaytayo. Saankonton a nagan ti naganko no maatiwak!” Ket napanen.
Nagturong metten ni Anton iti pangruotanna.
Pinakanna a dagus ni Putot idi makapangruot. Napasanapsap pay ni Putot idi malpasna a ngusaben dagiti naited kenkuana. Agmilmilamil ti katayna. Inarub-obna ti danum a sinakdo ni Anton a naipan iti nagudua a goma ti bagon.
Kadayta a panagluluto, pinagatang ni Nana Pinang iti bugguong ken betsin iti kantina ni Anti Janang. Adu dagiti nadanonanna nga agsisiat a lallakay. Sabali laeng ti grupo dagiti padana nga agtutubo iti sirok ti mangga iti bakrang ti kantina. Dagiti met babbaket ken babbalasang kada ubbing, makumikomda nga agituntuno iti barbekiu, lalat, dara, ken bagis ti manok. Agiikkis dagiti ubbing nga ubba dagiti nagannak kadakuada.
“Damagko a simmangpet ‘diay lalaki,” nangngeg ni Anton a kinuna ni Lakay Matias idinto a pinggit ti imana ti tinuno a daing a pulotanda.
“Siempre, a, ket, umayna suportaran ni Isang iti panagkandidatana,” binagi met ni Lakay Kulas a taga-daya. Taltallon ti ngipenna a puro sango. Kullapit ti barukongna a bunga la ketdi ti arak a pannakadanumna. Ngem naparagsit pay laeng a makidaklis. Adu pay laeng ti atiwennna no pinagguyodan ti saritaan. Inkakaubinganna kano ti kinagagetna. Isu a di matalawtalawan ni Baket Baring nga asawana nupay namin-adun a ginandat daytoy nga isina gapu iti arak.
Napatengngaag. Ni gayam kasinsinna ti topiko ti saritaan dagiti kalugaranna. Ngem asino ngata ti lalaki a sarsaritaenda?
“’Moyo, nalimed met ni Isang. Di pay gayam ammo da Andong ken Banang nga addan nakakinnaawatan ti balasangda,” uray la nagsapri ti ngiwat ni Lakay Iming iti panagkatawana.
“Pagkunaam met?” inunton ni Lakay Masong nga itay pay a pug-aw a pug-aw ta nakangalngal iti sili a pagsimsimutanda.
“Nasao ngamin ni Andong idi agkitakam’ dita baybay. Ti ammona, awan pay sinungbatan ni Isang kadagiti agar-arem kenkuana. Ti dida ammo, nasiluanen ti maysa kadagiti tiksmitna a kaanakan gayam ni Andring dita amianan.”
“Ni Trillo wenno Ilyong a taga-Santa ti kayatmo a sawen, Kumpadre?” pagammuan ta insampitaw lattan ni Baket Siriang nga itay pay mangmitmitir iti patangan dagiti lallakay kabayatan nga ur-urayenna ti pannakaluto ti intunona a lalat.
“Wen, Kaka. ‘Diay ngay agbakbakasion no kua ditoy no kastoy a nalpasen ti klase.”
“Awan met ketdi ti dakesna, a,” kinuna ni Lakay Matias. Inseniasna iti apoko ni Anti Anjang a maysa pay a litro ti arak. “Damagko ket nalawa ti talon ‘diay a lalaki. Adda kano pay pagkalapna.”
“Ngata?” immusiig ni Baket Siriang.
“Aniat’ kayatmo a sawen?” inuntonda kenkuana.
“Narigat ti agsasao la gamin ket!”
Nagbalaw ni Anton. Naimasanna gayamen ti dimngeg. Masapul itan ti inana ti pinagatang daytoy kenkuana. Dagitoyto met a laklakayan! inngayemngemna. Ti la pagsasaritaanda!
Sakbay nga agsipnget, adda manen ni Baket Banang iti balay da Anton.
“Ne, diyo liplipatan ti umay met, a?” inkusilapna ken ni Mang Berto. Banbantayan daytoy ti tuntunuenna a dalag nga isagpawda iti dinengdeng a sabong ti karabasa ken kabatiti.
“Dika agdanag, ‘Bagis,” intungtung-ed ni Mang Berto.
“Ayna, kasla makitkitakon ti kinaadu ti mangdayaw iti anakko apaman a mangabak,” inlangitna pay. “Sangkadayawdakto metten. Ayna… Saanto met laengen a dagiti mintalon ken mangngalap a kalugarantayo ti mangarem ken ni Isang. Manayonan la ketdi ‘diay nagraduar a mistro a mangar-arog kenkuana. Ngem pui dayta a lalaki. Dina pay naipasa ti burdna!”
“Addaka man ngatan dita a kunak, ‘Bagis,” inngilangil ni Mang Berto.
“Agtalnaka dita, ‘Bagis! Apay, dakes, ‘ya, ti agarapaap?”
“Hanmet ketdi. Ngem dika met, a, unay manguyaw!”
“Ibagbagak la ti pudno!”
“Damagko ket adda pay konsehal ti ili ken polis nga garukbab ken ni Isang,” imbagi met ni Nana Pinang.
“Ay, agpayso dayta, Ipag!” uray la nangigis ti isem ni Baket Banang. “Ikarkarianda ‘diay balasangtayo iti balay ken nanam-ay a panagbiag…”
“Met la gayam, ‘Bagis, apay a di pay la tukmaan ni Isang?”
“Uray awan, a, ‘Bagis. Diabloda dagita nga opisial ken polis. Pamiliadoda la ngaruden, dayta pay la mangkuerkuerong ti obrada. Dida ket ipamaysa ti obligasionda iti ilitayo. Pui!”
Ibaga la koma ni Anton ti nasagapna a damag iti kantina ngem amangan no ipagarup daytoy a tsismoso. Ken maysa, narigat met no un-unaanna da ikit ken ulitegna. Bay-anna lattan a dagitoy ti makaammo iti amin.
“Doktor wenno abogado koma ti makasirpatto ken ni Isang…” addayta manen ti pananglangitlangit ni Baket Banang. “Wenno Hawayano… ayna, Banang, makapanka la ketdi ‘diay Amirika!”
Agngilngilangil laengen ni Mang Berto a nangituloy iti ar-aramidenna.

SARDAM. Nasapa pay ngem napuseken ti oditorium. Nakita ni Anton da ikit ken ulitegna a nakatugaw iti sango-a-kanigid. Tallopulo minuto pay sakbay a marugian ti programa.
Namrayanna ti nagpagnapagna iti periaan. Makaguyogoy ti agtaya kadagiti pagsusugalan ngem di man la gayam nakaitugot iti kuartana. Ngem sabagay, awan man la ti essemna a makisugal. Sangkaibaga ngamin da Mang Berto ken Nana Pinang nga awan ti maitedna a pagsiaatan ti sugal. Idagemna laeng ti maseknan.
Idi mangrugin ti programa, awanen ti itiitan iti uneg. Gapu ta awan ti atep ti sango ti oditorium, kimmalay-at iti puon ti santol iti kanawan a bakrang ti oditorium. Ditoy, nalawag a makitana da Baket Banang ken Lakay Andong.
Naiparang dagiti kandidata. Permi nga ikkis dagiti tao. Nakarikna ni Anton iti bain ta kasta unay ti lagtolagto ni ikitna idi batangen ni Isang. Masimron pay ketdin dagiti adda iti aglawlawna iti pigsa ti iriagna.
Sabagay, nakuna ni Anton iti nakemna, awan pangabil dagiti kalaban ni kasinsin no pintas ti pagsasaritaan. Ti laeng dakesna inton mapan iti kuestion en anser porsion. Ngem agtalek met ketdi iti nagbalin a kots, no basketbol koma, ti kasinsinna. Iti ayat ni Baket Banang a mangabak ti anakna, inyalaanna daytoy iti kasla tutor. Sinuruanna no kasano ti agsungbat kadagiti manamnama a masaludsodto iti salip. Pangarigan: No bilang mangabakka kadaytoy a salip wenno maisaad kenka ti kinareyna, ania dagiti mabalinmo nga aramiden wenno maitulong iti pagimbagan ti nakayanakam a lugar?
Segun iti istoria ni Baket Banang, dakkel kano ti imbayadna ken ni Ferlyn, mutia ti napalabas a panagpiesta ti ili. Daytoy payen ti nangisuro ken ni Isang no kasano ti umno a pannagna ken panagisem. Ta uray kano kasano ti kinapusaksakmo no dimo ammo a dalaen, maabakka latta.
Napili ni Isang a maysa kadagiti finalist. Ad-addan ti iriag ni Baket Banang. Di met maungpot ti mangigis nga isem ni Lakay Andong.
“Anakko dayta!” inriaw pay ni Baket Banang.
Napaisem ni Anton. Ania ketdin ni anti, nakunana. Kasla ketdin di ammo ditoy Ammubuan nga anakna ni Isang. Asino koma ti di nagdigos iti nadalus a baybay ti bario ti di makaammo kadayta?
Simmaruno ti intermission dagiti babbaket a kameng ti senior citizen. Awanen ti arindenggen iti aglawlaw gapu iti nagmayat man a panangkumpasda iti Itaktak Mo. Atiwda payen dagiti Sexbomb.
Nadanon ti kuestion en anser porsion. Daytoyen ti pakakitaan no asino a talaga ti maikari a mangala iti korona ti kinareyna iti barangay. Nakarikna ni Anton iti danag. Saan ngata met laeng a nalipatan ni kasinsin dagiti naisuro kenkuana? nasaludsodna iti bagina.
Nagulimek pay dagiti naitallaong idi saluyoten ni Isang a sinungbatan ti saludsod kenkuana. Saanen nga agpabatubat ni Baket Banang a riaw a riaw. Napalagto pay ni Lakay Andong.
Nakaanges iti nalukay idi malpas ti kuestion en anser porsion. Uray ubing pay, maitugotanna a namsek ti insungbat ti kasinsinna. Awan ngaruden ti duadua a daytoyen ti reyna. Ti laengen kompirmasion ti kurangna.
Makais-isem idi masiputanna ni antina. Linukatan daytoy ti sangkaigpilna a bagna. Antagayam, inruarna dagiti pagpaisputna. Sabagay, nakuna ni Anton iti nakemna, naunasen dagiti inyaplayna a kolerete sakbay a nagpa-oditoriumda gapu iti di panagpabatubat daytoy a lagto a lagto. Naslep pay ket ngatan, a, iti ling-et!
Naiwaragawag dagiti nangabak. Ni Isang nga agpayso ti reyna!
Ti ikkis ni Baket Banang! Naarakupna pay ti asawana.
Nagpa-stage ni Baket Banang, a binayabay ni Lakay Andong, idi mayawag ti naganda. Kaduaenda ni Isang kabayatan a koronaan dagiti kangrunaan a bisita kadaytoy a panagpiesta ti barangay. Lumanitak ti kamera ni Itong, ti mannirip wenno potograper ti barangay.
Immulog iti kimmalay-atanna a kayo ta nawayan iti uneg. Mangrugin nga agpapanaw dagiti tao. Uray kaskasano, nakarikna iti pannakkel. Immabay kadagiti dadakkelna nga adda iti tengnga ti tallaong.
Nalpas ti koronasion. Nagpakada ni Isang a mapan mamles iti likud ti stage, iti nakaisangratan a pagsukatanda a kandidata.
Nakatangtangar met dagiti lapayag ni Baket Banang a bida a bida kadagiti masagangna. Lamano a lamano kadagiti Hawayano a bisita. Kunam pay no politiko nga uray di mangan-ano dita ket maabrasana. Paala pay a paala iti ladawan. Tunggal adda maabrasana, agpaala iti ladawan. Ti kinadakkelto ket ngatan a bayadanda iti potograper!
Napalabas ti guduat’ oras ngem awan met laengen ni Isang nga agsubli. Nagbalaw ni Anton. Ngem kasla awan latta ken ni Baket Banang. Di latta maum-uma a makiin-innistoria. Ni Lakay Andong, addan iti kantina nga agpapainum kadagiti kukumparena.
Sumagmamano laengen ti tao idi agbalaw ni Baket Banang. Napan iti likud ti stage. Sinurot ni Anton. Sabali ti agparparikna kenkuana.
Awanen ti nadanonna dita.
“Kunak man no napankayon, Nana,” kinuna kenkuana ti barangay tanod nga agbambantay dita.
“Sampay, a, ta immay ngarud nagsukat diay balasangmi a nagreyna,” impalangguad latta ti ikit ni Anton.
“Ket no adda nangsukon kenkuana itay a lalaki. Kaanakanyo kano.”
“Awan met binabaonko a nangsukon kenkuana.”
Inladawan ti tanod ti lalaki. Naggilap ti muging ni Anton. Ni Trillo wenno Ilyong ti sasawen ti tanod!
“Intaraydan ni kasinsin, Anti,” kinunana.
“Ania?” uray la nagbugagaw dagiti mata ni Baket Banang.
“Ni Manong Ilyong ti ibagbaga ni Angkel Tanod, Anti.”
“Ni Ilyong da Andring? Ket no para sedsed ti kalsada ‘diay Santa adiay!” Napamulagat. “Saannn!!!” Kunam la no naadasan iti ginalon a dara ti baket. Nagkutitem a kasla baimbain. (jmp)