GURIGOR

PANGALDAW. Aggagao ni baket idi madlawko a nabara ti dakulap ni Jeth, ti agduat’ tawenna ken kakaisuna pay laeng a bungami. Impaubba ni baket itay makalutoakon tapno isaganana ti lamisaan.
“Addan sa met gurigor ni Balong, Baket?” kinunak.
“Apay, nabara?” intaliawna apaman a naidissona iti lamisaan ti dinengdeng a nasagpawan iti tinuno a paltat a sidami. Riniknana ti ulo ni Balong. “Saan met unay. Gapu la siguro iti panagay-ayamna.”
“Dinigosmo kad’ itay?”
“Linabarak laeng.”
“Ket awan nadlawmo kenkuana?”
“Awan met.”
Kinitak ti anakmi. “Aniat’ mariknam, Balong?” dinamagko. Immisem laeng. “Nasakit daytoy?” dinapadapko ti mugingna. “Wen, saan?”
“Saan,” nagtinggaw a sungbatna. Iti edadna, nakabalbalikasen ti panangisawangna iti “wen”, “saan”, ”asus”, “madik”, “yanna”, “papa”, ken “mama”.
Bunga siguro iti kanayonmi a pannakipatang kenkuana. Mamatiak ngamin a nalaklaka met la a makasursuro ti ubing nga agbalikas wenno agsao no kasta a naynay a kapatpatang. Ngem masapul a saan nga antatelen. Ta di ket isunto ti idakdakkelna a panagsao!
“Pa-pa, pa-pa, ney?” intudona dagiti naidasar.
“Ala, umaykan, Balong, ta mangantayon,” innala ni baket ket intugawnan ti nangubba iti anakmi.
Simmangoak metten. Siniitak ti sida ni Balong sako inramas iti karabasa a labayna. Pagaayatna ti karabasa, bagas ti kamotit ken bagas ti tugi. Kasta metten ti digo ti dinengdeng.
Adu ti kinnan ni Balong. Naibusna ti labayna. Nagubbakami manen kalpasan a nakapangaldawkami. Naginnaw ni baket.
Nabara latta ti dakulapna iti panagriknak. “Pinainommo kad’ iti sopdrink, Baket?” inamadko. Umapal ngamin no makitana nga uminom ni baket. Isangitna no di mapagustuan. Imbagak ken ni baket a dina ruamen ti ubing iti sopdrink wenno tsitsiria tapno saan a nalaka a kapten ti sakit.
“Simmimsim bassit, a!”
Immulo ti darak. “Di kad’ sangkakunak a dimo papainomen iti sopdrink?” naingatok ti timekko.
“Ket no agmangit met no diak paramanan,” inkalintegan ni baket. “Ammom met no kasano nga agsangit no di mapagustuan.”
Ibirakak no kua ni Balong ti sangitna no mapabainan. Ti pay madi, nagbayag a di sumngaw ti timekna no kasta a malabsanna.
“Impaaywanmo koma pay laeng, a, kada Sesang ken Majoy itay uminomka,” dagiti agtawen iti innem ken uppat a kakaanakak ti kayatko a sawen. Kantina ni mamangda ti kakaisuna a paggatangan ditoy purokmi nga Amianan.
“Awanda ngarud itay. Aglilinnemenganda iti yan da Manang Rosie,” ti kasinsinko ti kayat a sawen ni baket nga adda laeng iti dayaenmi ti balayda.
“Naipasabat ngatan ti nalamiis nga impainommo iti bara ti bagi ni Balong isu a kastan,” makasuronak.
“Nairanrana la a ngata,” inkalintegan latta ni baket.
“Susapoka met, Baket.”
Innala ni baket ni Balong idi makainnaw.
“Gapu iti tiempo dayta marikriknam kenkuana,” kinunana. “Nagpudot.”
Nabara nga agpayso ti panawen. Kasta unay a ling-etko uray kasano ti panagpaypayko iti pinigisko a karton.
Diakon a nagtagtagari. Awanto met la ti banagna. Naidawatko laengen a saan koma a kumaro ti sasaaden ni Balong. Awan pay met ngarud ti kuartami. Nakastrekak nga agpayso nga agisuro ditoy ilimi ngem iti met pribado a pagadalan. Agpannuray ti sueldomi iti tulong-pinansial ti gobierno kadagiti ubbingmi. Libre ti pagenrol dagiti ubbing a kas met la kadagiti adda iti public high school. Kadawyan a sa la maawat ti pagadalanmi ti kuarta no kasta a ngannganin agggibus ti klase. Ngem ania ketdin a panagirut iti barikes ti ar-aramidenmi nga empleado. Bin-ig a bale ti magna. Ngem mano met laengen ti it-ited ti administrasion!
Ngem pagyamanan laengen ngem iti awan a pulos. Naimbag ketdi ta adda dagiti sangkabassit a mulami ken ni baket a nateng iti arubayan. Dakkel ti maitultulod dagitoy kadagiti inaldaw a kasapulanmi.
Nagturongak manen iti bangkag iti laud ti balay apaman a nakapalpaak. Dalusak dagiti agbungbungan a kalamansi. Diak pay naam-ammo ni baket idi imulak dagitoy. Ita, narnuoyandan iti bunga. Limapulo amin a puon.
MALEM. Dagus a dinapadapko ti muging ni Balong idi umay yeg da Idong, anak da Manang Rosie. Impaaywan biit kadakuada ni baket ta nagakas kadagiti linabaanna. Adda latta paniit ni Balong. Ngem di met a nakaro. Nupay kasta, madanaganak latta.
Ti laeng pagsayaatanna, awan ti mikmikki ni Balong. Naisem latta ken makaay-ayo a kapatpatang. Nakatartarabit.
“’Ka koma ipasantiguar ken ni Anti Luning,” kinunak ken ni baket, a ti kasinsin da tatang ti kayatko a sawen. Adda laeng iti abagatan a daya da Manang Rosie ti balayda.
“Madamdamanton,” kinunana. “Agkupinak pay.”
Nangisaangak idi makalikud ni baket nga ubbana ni Balong. Napanda iti yan da Anti Luning.
“Ania ti kuna ni Anti?” inamadko idi sumangpetda nga agina.
“Sinarapada kano iti nakaitiklebanna,” kinuna ni baket.
“Apay, naitikleb, ‘ya?”
“Wen kano, kas kuna da Uyan,” ti kabsat ni Idong ti kayatna a sawen. “Naitikleb kan’ iti ruangan da Manang. Dinak itan a pabasolen,” immisugsog ni baket.
Nakatumpongka laeng iti kaduam, kunak koma ngem diakon nagun-uni. Sa maysa, sigurado kadi a ti pannakadalapus ni Balong ti nagkastaanna?
“Ta ibagakto ngarud ken ni tatang ta mangwaristo bassit,” kinunak. Adda met ketdi panamatik iti santiguar. Idi, no agsakitak, santiguar ti umuna a pagdalanak. Kalpasanna, matapalanak kadagiti nadumaduma a bulbulong. No awan latta ti pagnaan dagitoy, ipakitadakon iti mangngagas.
Idi lumabas ni tatang a mapan iti kantina ni ading, imbagak a mangwaris. Isu ngamin ti aglako no sumip-ngeten ta asikasuen ti kabsatko dagiti kaanakak. Awan ni kayong ta adda idiay abrod. Iti yan da tatang ti umiananda iti rabii. Iti laeng abagatanmi ti yan da tatang.
“Agpampanniit met ni Jeth, ‘Tang,” kinunak.
“Nasobraanna ngata ti nagay-ayam iti kapudotan.”
“Wen ket ngata, ‘Tang.” Diakon imbaga ti panangpainom ni baket iti sopdrink kenkuana. “Ipayapayyo kano, ‘Tang.”
“Mangtedka ngarud iti bado a nagsukatanna.”
Aggagaon ni baket idi umay ni tatang. Dagus a pinekpekkelanna ni Balong sa inkaratayna ti pagan-anay daytoy nga innalana itay. “Ne, panawanyon ni Balong,” kinunana. “Kaasi met.”
Agbaaw koman ni Balong, naidawatko met. Ngem apagiddami, agpakaririn ni Balong. Ad-addan a bimmara iti panagriknak. Dina payen kayat ti aggatas. Sigsigud a pangalana iti turogna ti panagdedena iti bote.
Adda da Anti Saling, kabsat ni tatang, ken Nanang. Saanda a makaidna.
Nangitunoak iti lasona. Inlabomi iti bagi ni Balong. Kalpasan ti sumagmamano a minuto, nagling-eten daytoy. Aguanta punas ti pamay-ak.
Saan met a makakuti ni baket ta makaturturog kano. Nabannog kan’ a naglaba. Isu ti nakaigapuan ti panaggurigor ni Balong, isu pay ti adda ganasna a maturog, innga-yemngemko. Ngem diak lattan impadpadlaw ti suronko.
Bimmaaw ni Balong iti panagriknak idi agnadnad ti ling-etna. Nagawid metten ni Nanang. Nagbati ni Anti. Nagyuplag iti salas. May-maysa ngamin ti kuarto ti balay.
Maikadua pay laeng ita nga aggurigor ni Balong. Damo idi agmakatawenna pay laeng. Impayegpegna idi ti gurigorna. Napalaus a danagmi ta rabii idi mangrugi nga aggurigor. Nagsayaatan pay laeng met a nagmalem. Ngem idi ketdin agalas-otson isu metten ti panagpamniitna. No mano a lasona ti naitunok nga inala-bomi kenkuana. Nagpatnag a dikami nakaturog ken ni baket. Agbaaw-agbara ni Balong. Ti ket puyatmi a nangbantay kenkuana! Denguen sa metten, Apo, nakunak pay idi malagipko a maysa a seniales ti dengue ti gurigor. Bininsirko no adda aglabbalabbasit iti bagbagi ni Balong. Napayamanak ta awan.
Di latta nagbaaw ni Balong iti kabigatanna. Kapilitan nga intaraymi idi iti ospital ta madanagankami ngaminen. Ti laeng konsuelomi, ammo latta ni Balong ti aggaratigit uray kasano a barana. Kasla ketdin awan marikriknana.
Iti ospital, anian a suronko iti nakatoka a doktor. “Ney, Domingo ita ket,” kinunana. “Awan ti out-patient,” inkitana kadakami.
Ngannganik la sungbatan. Ngem nagulimekak lattan ta innalan ti nars ti temperatura ni Balong.
“’Ton maminsan, ammoyonton, a,” kinuna manen ti doktor idi resetaannan ti anakmi. Nagtung-edak lattan. Ngem agkubkubbuar iti unegko. Apay, ammo ngarud no out-patient ti pasiente no di ipakita kenka, inngayemngemko. Agpupungtotak idi makaawidkami.
“Baybay-amon,” kinuna ni baket. “Ti napateg, kinitana ni Balong.”
“Ngem nakaro met unay,” inngarietko. “Gapu ta doktoren, kasta lattan ti panagsasaona. No saan nga ipakita ‘ta ubing, ammo ngarud no out-patient wenno saan?”
Pagsayaatanna, simmayaat met laeng ni Balong kalpasan ti maysa aldaw a panagtomarna iti naireseta kenkuana. Ngem ti ketdin ngina dagiti agas! Inrantan sa met ti doktor a dagiti nangina nga agas ti inresetana, kinunkunak!
Manipud idin, agingga’t mabalin, dimi kayaten nga agsakit ni Balong. Narigat ti agaywan iti masakit. Kasla malpay amin a bagi a makakita iti ubing a masakit.
Ngem adtoy manen ni Balong nga aggurigor - a patiek a basol ni baket. Pinainomnanto met iti nalamiis!
Bimmara manen ni Balong. Naibusen ti ilablabok kenkuana a lasona. Riniingko ni baket.
“Apay?” linidlidna dagiti matana.
Imbagak a nabara manen ti anakmi.
“Tapalam kadagita bulbulong.”
Innalak ti uggot ti saba. Nangisangpet itay ni Anti kadagiti bulong ti atsuwete ken uggot ti saba. Dagitoy met laeng ti itaptapalda iti barukong, muging ken bukotko idi no aggurigorak. Denggen met ti bagik. Mabilbilang iti maysa a dakulapko ti pannakaipadoktorko gapu laeng iti gurigor.
Nangpirgisak iti intapalko iti bagi ni Balong. Inikkak pay iti mugingna. Nagling-et manen iti kasta unay. Aguanta punas ti inaramidko. Nagbaaw kalpasanna.
Inridepko. Alas tresen iti parbangon idi makapuotak. Agbara manen ni Balong. Madanaganakon. Apay a di met laengen agsardeng ti panagbarana? Naibusen ti uggot ti saba.
Insarunok ti bulong ti atsuwete nga intapal ken ni Balong.
“Basolmo,” inridisko ken ni baket idi makapuot.
“Nagayatak, ‘ya, ngarud,” inkalinteganna.
“Dikanto met maisursuro ita! No ania ti maal-alam ngamin iti pangin-inommo iti sopdrink. Nagadu a kalamansi nga aramidem a lemonada. Wenno nagpasukdalka iti kalog, ‘ya!”
“Husto kadin, ‘ya, Lakay. Dinakon pabasolen. Ikarik, saanton a maulit.”
“Talaga a dinto maulit!” mamedmedmedan ti pung-totko.
Nagling-et manen ni Balong. Inagawaak a pinunasan. Nagbaaw. Diak napuotan a nairidepko manen.
NAKALUTON ni baket idi malukagak.
“Umayka manganen,” siisem a nagkuna. Addan ni Balong iti cribna. Kasta unay ti panagay-ayamna.
“Mustakan, Balong?” kinusok ti buok ni Balong. Dinapadapko ti mugingna. Awanen ti gurigorna.
“Pa-pa, Pa-pa,” kimmarayo. Inubbak nga inlili.
“Binannogmo ni Papa, a, Balong,” kinunak a kasta unay ti panangbisongko kenkuana.
“Mangankan ket, ne, maladawkan iti eskuela,” kinuna ni baket.
Miningmingak. “Sorry, Baket, ha,” binisitok.
“’Toy ketdin ‘ta ubing,” nagsam-it man ti isem ni baket. (-jmp)

(Impablaak ti Tawid News Magasin, 24 December 2006 – January 2, 2007)